De Bijbel
De Bijbel is al een heel oud boek, een van de oudste boeken in de wereld. Het is het boek dat het verhaal vertelt van Gods omgang met mensen. Via die Bijbel kun je God leren kennen.
De Bijbel vertelt allemaal verhalen over historische gebeurtenissen, die zich vooral in het land Israël afgespeeld hebben en waar de Israëlieten of Joden bij betrokken waren. Vooral het Oude Testament gaat daarover. Toch is de Bijbel geen geschiedenisboek.
Het Nieuwe Testament vertelt veel meer over Jezus Christus, over zijn leven en sterven, over de eerste christelijke gemeenten, het ontstaan van de kerk. Dat zijn allemaal echte, letterlijk gebeurde gebeurtenissen. Maar het Nieuwe Testament bevat ook een opmerkelijk boek: de Openbaring, waarin allerlei vreemde gebeurtenissen lijken plaats te vinden. En ook in een aantal andere boeken in dat Nieuwe Testament staan vreemde voorvallen of voorspellingen.
Ook het Oude Testament kent veel van die vreemde verhalen die gaan over een andere tijd.
Hoe letterlijk moet je die vreemde teksten in de Bijbel nu nemen? Of wordt het misschien allemaal symbolisch bedoeld?
Letterlijk of figuurlijk
De Bijbel is een boek dat veel vertelt over de geschiedenis van Israël. Van veel daarvan wordt door geschiedkundigen en via de archeologie aangetoond dat die gebeurtenissen echt gebeurd zijn. Je mag dan ook aannemen dat dit allemaal letterlijk in de Bijbel is opgeschreven. Natuurlijk spreekt de Bijbel ook over God. Toch hebben veel christenen er moeite mee om al die teksten over God en over Jezus letterlijk te zien. Daarover straks meer.
De Bijbel heeft het echter ook over hele andere dingen, die moeilijk letterlijk te nemen zijn. Dan kan het gaan over draken en beesten die uit de zee oprijzen. Of over enorme rampen die over de aarde zullen komen, over sterren die vanuit de hemel op de aarde zullen vallen. Veel van dergelijke verhalen zijn toch moeilijk letterlijk te nemen, zou je zeggen. Dat kan toch alleen maar figuurlijk bedoeld worden? En in veel gevallen is dat ook zo. Draken bestaan niet, maar in de Bijbel zal er toch ook vast geen sprookjesfiguur mee bedoeld zijn.
De parabels van Jezus
Toen Jezus letterlijk op aarde rondliep, aan het begin van onze jaartelling, vertelde hij allerlei verzonnen verhalen om mensen aan het nadenken te zetten. Die verhalen waren niet letterlijk waar, maar werden door Jezus zo verteld dat je heel goed kon aanvoelen wat Jezus ermee wilde zeggen. Vaak waren ze bedoeld als aanklacht tegen de geestelijke leiders van die tijd. Zij voelden meestal heel goed aan wat Jezus ermee bedoelde te zeggen.
Zo hadden die verhalen van Jezus weldegelijk een belangrijke betekenis, die Jezus ook vaak letterlijk aan zijn toehoorders duidelijk maakte. Daarmee hadden de figuurlijke verhalen van Jezus toch betekenis in de echte wereld.
De visioenen van de profeten
Er zijn staan in de Bijbel veel visioenen die profeten kregen en hebben opgeschreven. Het lijken vaak heel fantasierijke verhalen, over draken, beesten, koningen van toekomstige rijken, vorsten die tegen engelen strijden, standbeelden die tot leven komen, dieren vol met ogen, hoorns die God lasteren, en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Dit kan onmogelijk allemaal letterlijk bedoeld zijn.
Het gaat hier om wat God aan een profeet heeft laten zien. Bij een aantal van die profetische visioenen die in de Bijbel staan wordt ook de uitleg ervan gegeven. Daardoor kunnen we ontdekken hoe dergelijke visioenen werken. De beelden die de profeet gezien heeft zijn dan ook lang niet altijd letterlijk, maar hebben een betekenis in onze echte wereld. Het is vervolgens aan de lezer van die Bijbelse visioenen en vertellingen om erachter te komen wat die betekenis is.
Meer lagen in een visioen of profetie
De visioenen die God aan een profeet heeft laten zien, of de dingen die God of een engel aan een profeet verteld heeft, kunnen meer lagen, meer betekenissen hebben. Dat maakt het veel lastiger om goed te begrijpen wat er met een visioen of vertelling bedoeld wordt.
Daarnaast kunnen die profetieën een betekenis hebben in de geschiedenis, maar tegelijk betekenis voor de toekomst hebben. Profetieën kunnen als het ware meer dan 1x uitkomen.
Dan kunnen profetieën ook nog betekenis hebben in een voor ons niet zichtbare werkelijkheid, een onzichtbare dimensie. Dat is de dimensie waarin engelen hun goede en demonen hun kwade werk doen. Het is een geestelijke dimensie. Velen geloven niet in het bestaan van die dimensie en zullen de betekenis van deze profetieën dan ook niet begrijpen.
Een voorbeeld.
In Daniël 2 krijgt de koning van Babel een droom over een standbeeld die uit vier verschillende metalen bestaat. Er wordt hier niet letterlijk een standbeeld bedoeld. Dat legt de profeet Daniël aan deze koning uit, want elk van de vier metalen heeft de betekenis van een koninkrijk in onze zichtbare wereld. Die vier koninkrijken zullen elkaar opvolgen. Dat is de werkelijke betekenis van het verhaal.
Als we dan vervolgens naar Daniël 7 kijken, dan verschijnen daar vier beesten, die oprijzen uit de zee. Ook hier volgt verderop de uitleg en ook hier hebben die beesten de betekenis van vier koninkrijken, dezelfde vier koninkrijken als die van Daniël 2. Toch is de beschrijving in beide verhalen totaal anders. Beide visioenen laten elk een andere werkelijkheid zien.
De droom die de Babylonische koning Nebukadnessar krijgt laat die vier koninkrijken of wereldrijken zien als glanzend metaal, sterk en vergelijkbaar met het metaal van oorlogstuig. Het visioen laat die koninkrijken zien zoals wij dat in de echte, zichtbare wereld zien. Het zijn rijken waarbij macht van mensen, van legers, belangrijk is en waarbij de levens van soldaten niet in tel zijn.
Het visioen van de vier dieren laat een andere werkelijkheid zien van dezelfde realiteit. Het gaat daar om de werkelijkheid die schuilgaat achter de voor ons mensen zichtbare realiteit. Achter die zichtbare werkelijkheid gaat een geestelijke werkelijkheid schuil, een onzichtbare realiteit. Dat is een wereld waarin engelen en demonen een enorme invloed hebben op onze zichtbare werkelijkheid. Dat is de werkelijkheid van de vier beesten die we in Daniël 7 te zien krijgen.
Letterlijk tegenover werkelijk?
In het hiervoor geschetste voorbeeld laat de Bijbel zelf weten hoe de visioenen moeten worden uitgelegd. Dat maakt het eenvoudiger om de betekenis van het visioen, het verhaal, te achterhalen. De betekenis van die verhalen en visioenen is dan ook niet letterlijk zo te verklaren, maar moet vertaald worden naar de werkelijkheid.
Vaak geeft de Bijbel echter geen uitleg bij een visioen of verhaal. Dan zullen we zelf op zoek moeten naar de betekenis. Dan moeten we zelfs oppassen dat we daarmee niet uit de bocht vliegen. Daarom is het van groot belang om die Bijbelse verhalen en visioenen met elkaar te vergelijken. En juist niet om elk verhaal of visioen los van andere uit te leggen, want alles houdt verband met elkaar.
Tegelijk moeten we net zo goed oppassen dat we de verhalen en visioenen niet te ‘geestelijk’ gaan zien. De kerk had daar vroeger en voor een deel vandaag nog steeds, heel sterk de neiging toe. De werkelijkheid ligt bij heel veel visioenen helemaal niet zo diep, zoals we ook al in het voorbeeld zagen. Toch blijkt nog veel daarvan sterk afhankelijk te zijn van je visie op de Bijbel.
Letterlijk tegenover geestelijk?
Als je in het Nieuwe Testament leest hoe Jezus en zijn leerlingen en apostelen omgingen met de teksten, visioenen en verhalen in de Bijbel, dan krijg je toch sterk de indruk dat ze uitgingen van een zo letterlijk mogelijke interpretatie. Dat was ook de leer die de apostelen in Antiochië voorstonden, en die ook in de latere Bijbelschool van Antiochië geleerd werd. Kijk maar hoe daar in het boek Handelingen over geschreven wordt.
Maar er was ook een Bijbelschool in Alexandrië, in Egypte. Hier floreerde de Griekse filosofie, waar men leerde dat achter de werkelijkheid altijd een hogere, geestelijke betekenis moest liggen. Daardoor moest de letterlijke betekenis altijd geestelijk geïnterpreteerd worden. Zo kregen veel visioenen, profetieën en andere verhalen in de Bijbel een ‘geestelijke’ betekenis. Vaak werden toekomstvoorspellingen dan ook naar het verleden verplaatst. Als een profeet aankondigde dat er in de toekomst strijd en onderdrukking zou komen, dan werd dat gezien alsof die strijd en onderdrukking van alle tijden was. Zo is de kerk in het verleden meegegaan in de visie van Alexandrië. Door die vergeestelijkte uitleg is de betekenis van veel profetieën verloren gegaan. Zelfs vandaag is de zo letterlijk mogelijke uitleg van de profetieën in veel kerken nog steeds niet erg gangbaar.
De letterlijke betekenis van de profetieën
Maar de Bijbel laat op allerlei plaatsen zien hoe letterlijk veel profetieën zijn uitgekomen. Zelfs de wereldrijken uit het hierboven genoemde voorbeeld zijn alle vier gekomen. Al die profetieën over Jezus in het Oude Testament, die allemaal letterlijk (!) zijn uitgekomen, laten zien dat we de verhalen, visioenen en profetieën in de Bijbel zo letterlijk mogelijk moeten interpreteren. Wanneer de Bijbel duidelijk aanleiding geeft om naar de geestelijke dimensie te kijken zullen we daarin natuurlijk wel mee moeten gaan.
Bijbelteksten kunnen meer betekenissen tegelijk hebben. Laten we daarom vooral goed lezen en altijd eerst uitgaan van een zo letterlijk mogelijke betekenis. Goed lezen wat er staat is vaak al moeilijk genoeg. Pas daarna kunnen we dan op zoek naar de meer geestelijke betekenis.