13 juni 2023
Israël raakte uit beeld
Aan het einde van de eerste eeuw na Christus was de kerk buiten Israël enorm begonnen te groeien. De oorsprong van diezelfde kerk lag echter juist in Israël. Daar immers had Jezus rondgelopen en zijn leerlingen geleerd hoe ze de Bijbel (toen nog het Oude Testament) moesten lezen, vooral ook hoe ze de profetische teksten moesten lezen. Dat Oude Testament draait om Israël, het is het verhaal van Gods weg met zijn volk Israël.
Maar halverwege de tweede eeuw was er van Israël bijna niets meer over. De Romeinen hadden de Joden vervolgd, vermoord en verkocht. De meeste anderen waren gevlucht, het land was bijna geheel verlaten.
De kerk in verwarring over Israël
Veel profetieën in de Bijbel gaan echter over Israël, ook profetieën die een duidelijke verwijzing naar de toekomst hebben. Tegelijk zagen de mensen van de nieuwe christelijke gemeenten, van de kerk, dat het land Israël feitelijk niet meer bestond. Dat leidde tot de nodige vragen, waar veel kerkleiders geen goed antwoord op hadden.
Bijbelse voorspellingen werden anders uitgelegd
Tegelijk begon de manier waarop theologen naar profetieën keken te kantelen. Ze keken steeds meer naar die profetieën vanuit de denkwereld van de Griekse filosofie. Zodoende kregen profetieën een andere betekenis, die veel minder gericht was op de toekomst en veel meer op het heden en verleden van die tijd. Er moest volgens de theologen gezocht worden naar de vastliggende verheven betekenis. Daarbij werd het aardse gezien als veranderlijk en het hemelse als vast. Dus moesten de profetieën en veel andere teksten wel een hemelse betekenis hebben.
Slechts een paar eeuwen later was deze manier van denken gemeengoed geworden in de kerken. Vooral toen vanaf de Romeinse keizer Constantijn de kerk een bepaalde machtsbasis kreeg, zagen theologen de kerk als een soort plaatsvervangend Rijk van God, dat vanuit de hemel door Jezus als koning geregeerd werd. De kerk moest dat Rijk van God uitbreiden, tot de hele wereld christelijk was geworden. Dan zou Jezus terugkomen om fysiek op aarde als koning te regeren.
En al die profetieën over Israël dan?
Veel toekomstprofetieën gaan echter over Israël. Hoe moest dat dan gezien worden? Ook daarvoor kwam de oplossing uit de Griekse filosofie. Israël was Gods aardse volk geweest, maar had Gods Zoon Jezus Christus verworpen. Daarom had God Israël verworpen. Nu was er de christelijke kerk, vanuit de hemel geleid door Jezus. De kerk was eigenlijk het hemelse equivalent van het aardse Israël. Nu de kerk er was, had Israël afgedaan. Dat was ook te zien, want het land bestond immers niet meer. De Joden hadden zich over de hele wereld verspreid en bestonden niet meer als volk.
De beloften die God aan Israël had gegeven waren zo toegevallen aan de kerk. Maar de theologen vonden dat dit alleen gold voor de mooie beloften, niet voor de straffende beloften van God. Die bleven aan de Joden kleven, dat hadden ze door de dood van Jezus immers over zichzelf afgeroepen…
De vervangingstheologie
Zo is de gedachte in de theologie van de kerk gekomen dat Israël had afgedaan en dat de kerk in de plaats was gekomen van Israël: de vervangingstheologie.
De gevolgen waren rampzalig. Overal waar de kerk kwam werd op basis van de vervangingstheologie verkondigd dat Joden afgedaan hadden. Men vond dat zij Jezus hadden gekruisigd en de Joden werden dan ook al snel gezien als minderwaardig. Ze werden overal buitengesloten, mochten allerlei ‘gerespecteerd’ werk niet meer doen en op veel plekken niet meer komen. Tegelijk hielden de Joden vast aan hun vertrouwde Joodse geloof. In veel landen verergerde dat de situatie, want daardoor ‘hoorden ze er niet bij’. Ze kregen overal de schuld van en werden in groten getale vervolgd en vermoord. Zelfs de kerk maakte zich hieraan schuldig. Dezelfde kerk die de mensen naastenliefde voorhield…
Maar Israël bestaat weer als natie
Het trieste dieptepunt speelde zich af in de vorige eeuw, toen Hitler zijn ‘Endlösung’ introduceerde. De verschrikkingen van de holocaust leidden na de oorlog tot de oprichting van de staat Israël.
Die gebeurtenis schudde vele christenen wakker. Ineens bleek de staat Israël weer te bestaan. Was God zijn volk dan niet vergeten? Dat is wat de Bijbel zegt. Was de kerk dan misschien niet in de plaats gekomen van Israël? Was de vervangingstheologie dan een enorme en rampzalige dwaling van de kerk geweest?
Het antwoord op die vragen mag je zelf invullen.